به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، پیشینه بکارگیری وسائل پروازی بدون سرنشین را می توان در استفاده از بالونی مجهز به یک بمب به همراه زمانسنج دانست اما آنچه امروز با عنوان هواپیمای بدون سرنشین می شناسیم با پرواز موفق هواپیمای برادران رایت و اظهار تمایل فرماندهان نظامی در بکارگیری آن فرصت بروز یافت.

تلاشها در جهت بهبود کاربری عملیاتی این وسیله جدید آغاز شده و کمی بعد مشخص شد این وسیله بدون خلبان به شاخصه های عملیاتی دست می یابد که با حضور وی ممکن نیست. از اینرو افراد خلاقی که به این موضوع پی برده بودند برای کنترل از راه دورهواپیما کوشش کردند که از جمله آنها می توان کورتیس را نام برد.

در دوران جنگ جهانی دوم این فعالیت ها در آلمان جدی تر از سایر نقاط بود. آلمانی ها برای هدایت وسائل تهاجمی بدون سرنشین و حتی هدایت خودکار اصرار زیادی داشتند هر چند که نتیجه این فعالیت ها در بیشتر در موشک وی-1 که در واقع پدر موشک های کروز امروزی است، ظاهر شد تا هواپیماهای کنترل از راه دور. ا

ز جمله مهمترین کارهای عملی در سایر کشورها در آن زمان پروژه آفرودیت در آمریکا بود که برای هدایت از دور بمب افکن های بی-17 اجرا شد که طی سالهای 1944 و 1945 به چندین هدف با این هواپیما که چندین تن بمب حمل می کرد حمله شد.

اما پس از پایان جنگ با بروز پیشرفت در زیر سامانه ها پروژه های کاملاً جدی برای ساخت هواپیماهای بدون سرنشین آغاز شد. نمونه های مختلف از نظر ابعاد، سامانه رانشی و در نتیجه مقدورات پروازی  ساخته و آزمایش شد. آغاز جنگ سرد رقابت بین سازندگان در دنیا را گرم کرده و بروز اتفاقاتی چون انهدام هواپیماهای اکتشافی یو-2 بر فراز شوروی و چین و تبعات شدید سیاسی ناشی از آن عزم مسئولان سیاسی و فرماندهان نظامی را برای به خدمت گرفتن پرنده های بدون سرنشین را بسیار جدی تر کرده و روند توسعه نمونه های کاملاً عملیاتی از این وسائل آغاز شد.

 

بدون سرنشین ها در ایران

پیشینه بکارگیری این پرنده ها در ایران به پیش از انقلاب و در نقش هدف پرنده بازمی گردد. یکی از معروف ترین استفاده ها از این نوع پرنده ها در این نقش انهدام آنها توسط هواپیمای اف-14 تامکت و در ارتفاع بالا بود که به قطع پروازهای نفوذی میگ-25های شوروی سابق انجامید.

با شروع جنگ و فرارسیدن فصل تحریم، عده ای از جوانان نورانی که درس و دانشگاه را به خدمت دفاع مقدس در آورده بودند به کمک فرماندهان خوشفکر و جوان آمده و با ساخت پهپاد (پرنده هدایت پذیر از دور) مهاجر که به صورت هدایت رادیویی و در دید چشمی کنترل می شد به یاری رزمندگان شتافتند. این هواپیما دارای یک دوربین عکاسی بود که پس از بازیابی با چتر، نگاتیو از دوربین خارج شده و برای چاپ عکس اقدام می شد. سوابقی از شلیک راکت های آر-پی-جی هم توسط مهاجر وجود دارد.

مشکلات اجرای برخی عملیات های اکتشافی توسط هواپیماهای شناسایی موجود، کاهش آمادگی عملیاتی این پرنده ها بدلیل مسائل تعمیر و نگهداری و آسیب ها ی ناشی از پدافند دشمن، نیاز به پرواز فوری هواپیمای شناسایی در زمان بسیار کوتاه(با توجه به امکان بکارگیری پهپادها از نزدیک خط مقدم)، پایین بودن ارزش برخی شناسایی ها در قیاس با هزینه ها و کارایی جنگنده های شناسایی از جمله دلایلی است که باعث شد تا با وجود شجاعت بی نظیر خلبانان گردان های شناسایی نیاز به پهپادهای شناسایی روز به روز بیشتر شود. در نتیجه مهاجر با تمام ضعف ها در خدمت باقی ماند و جلودار پهپادهای متنوع کشور شد.

با پایان جنگ تحمیلی 8 ساله، فرصت و سرمایه کافی برای توسعه بی سرنشین ها در کشور بیش از پیش فراهم شد و علاوه بر طراحی نمونه های جدیدتر، سامانه های ارتباطی، هدایت و ناوبری بهتری نیز ساخته شده و با بکارگیری آنها کارایی پهپادهای ایرانی بسیار بیشتر شد.

پرداختن به سیر تحول و معرفی مهمترین انواع هواپیماهای بدون سرنشین ساخته شده در کشور را به قسمت های بعدی این گزارش موکول کرده و در اینجا به نخستین نمونه پهپاد دوربرد و تهاجمی کشور با نام کرار می پردازیم.

 

کرار، مهاجم خستگی ناپذیر

به گزارش مشرق، هواپیمای بدون سرنشین کرار که در تابستان 1389 رونمایی شد اولین پهپاد کشور است که مأموریت آفندی در طراحی آن لحاظ شده است. نگاهی به روند تغییر کاربری پهپادها در دو دهه اخیر، نقشه راه نیروهای هوایی مهم دنیا و پروژه های در حال اجرا در این زمینه به خوبی مشخص می کند که پهپادهای تهاجمی یکی از مهمترنی عناصر صحنه نبردهای آینده خواهند بود. از اینرو صنعت دفاعی کشور نیز از چندین سال پیش و پس از رسیدن بلوغ طراحی در پهپادهای کوچک و متوسط شناسایی اقدام به طراحی و ساخت بدون سرنشین های بزرگتر، دوربردتر و با قابلیت های جدید کردند.

کرار یکی از این پهپادها است که رونمایی شده و در نمونه های مختلفی طراحی گردیده. از هدف پرنده سریع(برای آزمایش سامانه های موشکی) گرفته تا اجرای عملیات ضربتی در عمق خاک دشمن در زمره مأموریت های این گونه های مختلف است. مشخصات اعلام شده این پرنده شامل برد 1000 کیلومتر، سرعت حدود 900 کیلومتر بر ساعت، محموله قابل حمل حدود 500 کیلوگرم و سقف پرواز حدود 25هزار تا 40هزار پا(7500 تا 12000 متر) در نمونه های مختلف است.

پیشرانه کرار از نوع توربوجت است که به همراه سایر زیرسامانه ها در داخل کشور ساخته شده است. آیرودینامیک، طراحی هواپیما، طراحی موتور(که احتمالاً از نوع طلوع4 بهینه شده است)، سامانه های سوخت، تحلیل سازه، مخابرات، هدایت و ناوبری و الکترونیک از جمله زمینه های تخصصی به کار گرفته شده در طراحی و ساخت کرار است.

سامانه خلبان خودکار، توانایی برنامه ریزی مجدد در حین پرواز و تغییر مأموریت، بسته شدن امکان ارتباط برای جلوگیری از نفوذ دشمن در سامانه هدایت و کنترل، برخورداری از سامانه های پیشرفته ناوبری از سایر دیگر ویژگی های عنوان شده برای کرار در مصاحبه های مسئولان صنعت دفاعی است.

وجود چنین هواپیمایی برای کشور یک حرکت مهم برای ارتقاء توان نیروهای مسلح کشور به شمار می رود چرا که هم در بعد راهکنشی(تاکتیکی) و هم در زمینه فناوری های بکار رفته کرار پنجره های جدیدی را گشوده است.

هر چند میزان محموله قابل حمل توسط کرار زیاد نیست اما امکان ساخت داخلی آن به هر تعداد دلخواه موجب کمرنگ شدن این مورد می شود. برد بسیار بالای آن کرار که از برخی هواپیماهای تهاجمی سرنشین دار کشور نیز بیشتر است اجرای عملیات های نفوذ در عمق خاک دشمن را که یکی از مخاطره آمیز ترین انواع عملیات است را بیش از پیش مقدور ساخته است. در واقع کرار را باید دوربرد ترین پهپاد کشور و یکی از دوربردترین نمونه ها در دنیا دانست و با توجه به اعلام برخورداری کرار از بمب های نقطه زن(بمب هایی با خطای اصابت ناچیز) می توان کرار را موشک کروزی دانست که می توان بارها و بارها از آن استفاده کرد.

توانایی حمل تا چهار فروند موشک ضد کشتی کوثر با برد حدود 25 کیلومتر نشان دهنده این است که از همین ابتدا برای کرار مأموریت های دریایی نیز در نظر گرفته شده است. بنابراین با حمل این موشک به فواصل دور توسط کرار، کارایی عملیاتی این موشک افزایش می یابد. نکته دیگری که ازاین خبر اعلام شده بدست می آید این است که تعداد جایگاه های حمل محموله در کرار، 5 عدد است که یکی در زیر بدنه و چهار عدد در زیر بالها است.

هر چند کرار به جز بمب های 250 و 500 پوندی و موشک کوثر در حال حمل تسلیحات هوا به زمین دیگری نمایش داده نشده است اما دور از انتظار نیست که نمونه هایی از این هواپیمای بی سرنشین مجهز به موشک های کوتاه برد ضد زره و پرتابگر راکت و یا موشک های هدایت شونده دیگر شود.

در اینصورت با افزایش تنوع مهمات و تسلیحات قابل استفاده کرار به خوبی نقش یک پهپاد تهاجمی را ایفا خواهد کرد. با توجه به اینکه هواپیماهای تخصصی تهاجم زمینی کشور به تعدادی سوخو-25 فراگفوت محدود می شود، برای تکمیل تعداد چنین هواپیمایی هر 9 فروند کرار جای یک سوخو-25 را از نظر وزن محموله قابل حمل پر خواهد کرد.

البته سوخو-25 دارای 11 جایگاه برای حمل محموله است و 9 فروند کرار 45 جایگاه بنابراین حجم تسلیحات قابل حمل با بکارگیری این پرنده افزایش می یابد. بعلاوه 9 فروند کرار توان حضور همزمان در 9 نقطه متفاوت را دارند که موجب پوشش بهتر مناطق مدنظر فرماندهان عملیات می شود. البته محدودیت 500 کیلوگرمی کرار باعث می شود تا همچنان به هواپیماهای بزرگتر برای حمل موشک های نسبتاً سنگین و بزرگ هوا به زمین نیاز باشد.

بنابراین کرار می تواند برای حمله مکرر به نیروهای پراکنده و پر تعداد زمینی دشمن که خطر بیشتری نیز برای پرنده مهاجم ایجاد می کنند پرداخته و از ظرفیت خالی هواپیماهای دیگر مانند سوخو-25 برای ضربه زدن به اهدافی چون پلها یا تأسیسات بزرگ در نزدیکی خطوط دشمن استفاده شود. در اینصورت از دست رفتن هواپیمای بدون سرنشین با توجه تولید داخل و امکان جایگزینی آن در کوتاه مدت توان نیروهای خودی را کمتر فرسوده نموده و عواقب کمتری نیز به دنبال دارد. البته طبق اعلام مسئولان امر، کرار دارای سطح مقطع راداری پایین است که احتمال مورد اصابت قرار گرفتن آن را توسط دشمن کاهش و بقاپذیری رزمی آن را افزایش می دهد.

در اینجا باید اشاره نماییم که سایر کشورهای دارنده پهپاد تهاجمی نیز در مخاطره آمیزترین عملیات های هجومی خود سعی بر استفاده از آنها دارند زیر هم هزینه های مالی و هم عواقب سیاسی کمتری در اثر از دست رفتن آن به بار می آید.

به گزارش مشرق، امکان هدایت گروهی وسائل بدون سرنشین نیز از جمله قابلیت هایی است که کاربری آنها را برای افزایش حجم حمله بیشتر کرده و نفرات مورد نیاز برای هدایت عملیات را کاهش می دهد. بدین ترتیب که تنها یکی از هواپیماها به عنوان رهبر دسته هدایت شده و سایر افراد گروه با ارسال فرامین از آن تبعیت کرده و مسیر را می یابند که کارهای این چنینی در زمینه کنترل ربات با روشهای کنترل فازی و شبکه عصبی در دانشگاه های مختلف کشور به انجام رسیده و هواپیماهای بدون سرنشین به عنوان ربات های پرنده می توانند از این قابلیت برخوردار شوند.

در نمونه های شناسایی کرار با توجه به وجود توان ارسال بلادرنگ(Realtime)  تصاویر و داده های کسب شده از مناطق دشمن توسط سامانه های ساخت داخل، قابلیت دیگری برای این بدون سرنشین دوربرد را می توانیم انتظار داشته باشیم. با این امکان میزان آگاهی و توان تصمیم گیری فرماندهان برای مدیریت صحنه نبرد تا عمق خاک دشمن افزایش چشمگیری می یابد. همچنین با استفاده از کرار می توان برای موشک های بالستیک و موشک های دوربرد دیگر هدفیابی نمود.

روش بکارگیری این نمونه از کرار به صورت پرتاب از روی پرتابگر با یک پیشران راکتی است که پس از اتمام انرژی آن رها شده و موتور جت خود پرنده روشن می شود. پس از اتمام مأموریت نیز با رسیدن به منطقه خودی چترهای تعبیه شده باز و بالشتک هوا در زیر پرنده فعال شده و عمل فرود انجام می شود. البته گفته شده در نمونه های بعدی از ارابه فرود برای نشستن بر روی باند استفاده خواهد شد اما قابلیت پرتاب کرار این امکان را می دهد تا از مساحت کوچکی در نزدیکی صحنه عملیات یا نقاط مرزی برای آغاز مأموریت استفاده کرد که به افزایش برد و مداومت پروازی هواپیما و راحتی بکارگیری آن در شرایط حمله گسترده دشمن و خطر زیر آتش بودن فرودگاه ها منجر می شود.

بدین ترتیب هر نقطه می تواند محل آغاز مأموریت کرار باشد و دشمن برای از کار انداختن آن قبل از پرواز کار بسیار بسیار دشواری پیش رو دارد. با این قابلیت ها کرار می تواند در نقش مکمل بالگرد تهاجمی کبری و در کنار هواپیماهای تهاجم زمینی و پشتیبانی نزدیک کشور ایفای نقش کند. بر اساس اعلام رسانه ها در زمان رونمایی کرار، نمونه های بعدی علاوه بر مجهز بودن به ارابه فرود چرخدار، قابلیت حمل محموله بیشتر، برد پروازی بالاتر و امکان به کارگیری در یگان های دریایی را دارد. باید گفت در صورت تجهیز یگان های اعزامی به آبهای دور دست به کرار، قدرت دفاعی و همچنین تهاجمی آنها به میزان بسیار زیادی افزایش یافته و به نوعی دشمن باید با توان هوایی واحدها نیز درگیر شود.

دور از انتظار نیست که در آینده بتوان کرار را به موشک های هوا به هوای کوتاه برد از نوع هدایت فروسرخ مجهز کرد. مثلاً موشک چابک و ارزشمند آر-73 که جزو بهترین موشک های هوا به هوای کوتاه برد جهان است تنها حدود 105 کیلوگرم جرم داشته که در نتیجه حمل 4 فروند آن ممکن است و با برد بیش از 20 کیلومتر به کرار امکان ایفای نقش رهگیر نقطه ای را نیز می دهد.

نقشی که امروز توسط جنگنده های سرنشین دار با هزینه پروازی چندین برابر کرار در حال اجرا است و از سویی مداومت پروازی کرار نیز با آنها قابل مقایسه است. البته مقایسه کامل بین هواپیماهای سرنشین دار و بدون سرنشین در این نقش از حوصله این مطلب خارج است.

سرعت بالای کرار که آن را در دسته هواگردهای High Subsonice یا سرعت بالای زیر سرعت صوت قرار می دهد علاوه بر کاهش مدت زمان اجرای عملیات و رسیدن به هدف امکان استفاده از آن را به عنوان هدف پرنده سرعت بالا ممکن ساخته است که به عنوان آخرین مبحث در این قسمت از گزارش به آن می پردازیم.

همانطور که در بالا اشاره کردیم از پیش از انقلاب از هواپیماهای بدون سرنشین سریع برای آزمایش و تمرین با موشک های هوا به هوا و سطح به هوا استفاده می شد که با افزایش قابلیت های هواپیماها و بروز پدیده ای به نام موشک کروز، نیاز به وسیله ای برای شبیه سازی این اهداف و اجرای آزمایشات واقعی تر سامانه ها بوجود آمد. یکی از مأموریت های در نظر گرفته شده برای کرار ایفای نقش هدف پرنده سریع و با سطح مقطع راداری کم است که محک خوردن جدی سامانه های پدافندی کشور در برابر تهدیدات جدید شده و به افزایش توانمندی آنها با رفع نواقص و نقاط ضعف می گردد.

هر چند برخی از ویژگی های کرار در مقایسه با پهپادهای رزمی سایر کشورهای دنیا کمتر است (مثلاً میزان محموله قابل حمل و سقف پرواز در مقایسه ام-کیو-9 ریپر آمریکایی) اما برتری های مهمی نیز در همین نمونه اولیه آن مشاهده می شود. با توجه به عزم جدی کشور در زمینه هواپیماهای بدون سرنشین در آینده نمونه های بهسازی شده کرار و سایر بدون سرنشین های بزرگ و دوربرد کشور جایگاه نیروهای مسلح کشورمان را در زمینه بکارگیری این وسائل پیشرفته بهبود داده و ضمن افزایش توان بازدارندگی، شمشیرهای بران و بی شمار کشور در صورت بروز حماقت از سوی دشمن خواهند بود.

دیگر دستاوردهای مهم نیروهای مسلح در این بخش، در گزارشهای بعدی بررسی خواهد شد.